Hương nếp Tú Lệ - Yên Bái
Đã từng ăn xôi nấu hay đồ từ nếp cái hoa vàng, nếp ngỗng, nếp Thái, nếp Bắc… cho đến khi ăn xôi đồ từ gạo nếp Tú Lệ, tôi thấy không loại nếp nào "qua mặt" được nếp Tú Lệ, ngon thơm dẻo. Phải là nếp Tú Lệ trồng ở thung lũng Tú Lệ mới thơm ngon hoàn hảo. Có cảm tưởng như được thưởng thức những hạt ngọc trắng trong dẻo thơm của trời, không đơn thuần chỉ là một loại gạo nếp đặc biệt.
Trong chuyến ngao du Tây Bắc mới đây, chúng tôi đã dừng chân tại thung lũng Tú Lệ (huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái), nơi nổi tiếng với đặc sản gạo nếp. Thung lũng mờ sương, đây đó thấp thoáng váy áo chàm giữa màu vàng đồng lúa đang mùa gặt. Khói đốt đồng bãng lãng… Thung lũng Tú Lệ nằm giữa 3 ngọn núi Khau Phạ, Khau Thán và Khau Song thuộc lòng chảo Mường Lò. Con suối Mường Lùng uốn khúc quanh co, từ trên đèo nhìn xuống mềm mại như một dải lụa. Bản của người Thái với những nếp nhà sàn xinh xắn giữa thung lũng tươi tốt, yên bình.
Thung lũng Tú Lệ, nơi có đặc sản gạo nếp nổi tiếng
Ghé vào một quán xôi, cả đoàn tấm tắc “Chưa bao giờ ăn xôi ngon thế, mềm dẻo, thơm”. Không dùng muỗng, ai nấy đều “tự động” dùng tay vo viên xôi rồi thưởng thức. Trời thu se lạnh, xôi nóng dẻo thơm ăn với thịt gà, chà bông, hoặc ăn không cũng ngon lạ lùng. Ăn xôi nấu từ nếp Tú Lệ vừa gặt, hạt gạo dẻo mềm do phơi chưa ráo nắng còn thơm hương lúa, từ đây bạn dễ dàng phân biệt xôi nếp nương Tú Lệ và nếp của tất cả các vùng còn lại. Người ta bảo xôi nếp/nếp Tú Lệ ngon phải là nếp được trồng ngay thung lũng Tú Lệ, được tưới nước suối trong Mường Lùng. Đem giống lúa này đi gieo trồng nơi khác, không ra được gạo nếp hồn vía Tú Lệ.
Muốn có chõ xôi ngon, vo gạo thật sạch, ngâm nếp từ tối hôm trước với chút muối để sáng cho gạo vào chõ hoặc xửng để đồ (có thể đồ bằng nồi cơm điện). Nếp mới, phơi nắng chưa thật khô ráo, toả hương ngào ngạt khi xôi chín tới. Từng hạt xôi no tròn, tơi dẻo đọng lại vị ngọt mềm của lúa vừa chín tới. Ăn xôi nếp Tú Lệ ngon nhất là ăn với chả lụa, chà bông, thật hợp vị. Xôi nóng dẻo ngọt hoà cùng vị mặn mà thơm của chà bông, chả lụa ăn thật “bắt”, tới khi no mà chưa chán, nhất là vào những ngày trời lạnh.
Xôi nếp Tú Lệ dẻo thơm, ăn một lần nhớ mãi
Mỗi lần nhớ và thèm ăn xôi, tôi lại tha thiết muốn trở lại thung lũng Tú Lệ vào mùa lúa chín vàng, nơi đứng trên lưng đèo còn nghe hương nếp thoảng trong nắng gió cuối ngày…
Diên Vỹ
